معماری گیلانی، پیوندگاه فرهنگ، طبیعت و معماری
به گزارش مجله پیامک مسعود، تنوع در ساختار کالبدی معماری گیلانی بسیار بالا بوده و منطقه ها شهری و روستایی در منطقه ها مختلف گیلان دارای بناهایی با معماری مخصوص به خود هستند. استان گیلان به 9 حوزه فرهنگی معماری تقسیم می گردد.
گنجینه معماری گیلانی میراث ارزشمندی در این نگین سبز است که حاصل سال ها کوشش و تجربه نیاکان این سرزمین است. این معماری، معماری برخاسته از متن جامعه و برآیند احتیاجها، خواسته ها، باورها، اعتقادات، نوع معیشت ساکنان و شرایط اجتماعی و مالی مردم منطقه بوده که در همسازی و همسویی کامل با اقلیم و شرایط زیست محیطی شکل گرفته است.
این معماری از سوی مردم برای مردم و در کمال احترام به بستر بنا خلق شده است. مسکن بومی گیلانی بستر مناسبی برای جریان یافتن داستان زندگی بوده و به احتیاجهای مادی و معنوی ساکنان زمان خود به خوبی پاسخ داده است.
ریزفضاهای هر بنا با توجه به شرایط زندگی ساکنان بوده و به این ترتیب برای افراد مختلف با شرایط شغلی و معیشتی مختلف، معماری خاصی شکل گرفته است و فضاهای خدماتی همانند فضای نگهداری دام، انبار محصولات کشاورزی، فضای مناسب پرورش کرم ابریشم، محل فراوری صنایع دستی و غیره با توجه به احتیاج ساکنان در نظر گرفته شده است. برون گرایی از ویژگی های شاخص این معماری است که در انطباق با فرهنگ و خلق و خوی ساکنان منطقه است.
تنوع در ساختار کالبدی معماری گیلانی بسیار بالا بوده و منطقه ها شهری و روستایی در منطقه ها مختلف گیلان دارای بناهایی با معماری مخصوص به خود هستند. استان گیلان به 9 حوزه فرهنگی معماری تقسیم می گردد که عبارتند از ساحل شرق، جلگه شرق، کوهپایه و کوهستان شرق، جلگه مرکزی، ساحل غربی، جلگه غربی، کوهپایه و کوهستان غربی. هر یک از این حوزه ها دارای معماری خاص خود بوده و تفاوت های معناداری با یکدیگر دارند. این تفاوت ها به علت پاسخ گویی به بستر طرح بوده و شرایط اقلیمی، اجتماعی و مالی به خوبی در معماری این منطقه ها بازتاب یافته است.
در منطقه ها ساحلی و جلگه ای فضاهای نیمه باز نقش پررنگی در معماری ایفا می نمایند چرا که در بیشتر مواقع سال این فضاها قابل استفاده بوده و بسیاری از فعالیت های افراد خانواده همانند آشپزی، غذاخوردن، استراحت، گردهمایی و … در تلارها و ایوان ها رخ می داد.
در بیشتر این منطقه ها دورتادور بنا دارای غلامگرد بوده و تلار اصلی عموما در جبهه شرقی واقع شده است تا ضمن استفاده از نور کافی از کوران مناسب هم بهره مند باشد و شرایط آسایش به خوبی در بنا ایجاد گردد. جبهه غربی که در معرض بادهای باران آور و کج باران است بدون بازشو طراحی شده و در بعضی موارد دامنه سقف تا زمین امتداد می یابد تا مانع از نفوذ کج باران به دیوار بنا شده و دیوار غربی از آسیب در امان بماند.
با حرکت به سمت منطقه ها کوهپایه و کوهستانی از سطح فضاهای نیمه باز کاسته شده و به علت کاهش دما و وزش بادهای سرد، فضاهای بسته بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. جهت قرارگیری بنا در این منطقه ها عموما رو به دره بوده و جانمایی به شیوه ای صورت گرفته که حدبیشتر نورگیری و بهره گیری از تابش خورشید حاصل گردد.
این معماری در نهایت خودبسندگی و با بهره گیری از مصالح بوم آورد و روش های شگفت آور ساخت ایجاد شده که پس از گذشت سال ها همچنان پابرجاست. این امر از پی و کرسی تا دیوار و سقف کاملا مشهود است. با توجه به رطوبت موجود در منطقه و به منظور پرهیز از نفوذ رطوبت، بناها از زمین فاصله داشته و روی کرسی بنا می شدند.
اما نوع کرسی در منطقه ها مختلف استان فرق دارد. به اسم مثال در بخش هایی از جلگه مرکزی و شرقی و در نزدیکی سفیدرود، طغیان رودخانه درنظر گرفته شده و کرسی به شکل باز اجرا شده است ولی در سایر منطقه ها کرسی به شکل پر احداث شده است. در اجرای دیوارها از مصالحی مانند چوب، سنگ، گل و خشت که در محل موجود بوده استفاده شده است. بعلاوه نوع سقف در نقاط مختلف استان متفاوت بوده و با توجه به خرده اقلیم و مصالح موجود در منطقه از گالی (گیاهی که در حاشیه مرداب می روید)، کلوش (ساقه برنج ، لته یا سفال استفاده شده است. تمام مصالح بکار رفته در بنا از مصالح طبیعی و برگشت پذیر بوده و در صورت تخریب هیچ آسیبی به محیط وارد نمی گردد.
معماری بومی گیلان معماری هماهنگ با محیط و بستر و معماری هماهنگ با جریان زندگی بوده و حاوی درس های آموزنده بسیاری است که بازخوانی آن می تواند یک الگو و راهنمای عملی برای معماران امروز برای طراحی بهینه بناها باشد. احترام به معماری بومی، احترام به طبیعت و احترام به فرهنگ است و پاسداشت آن پاسداشت طبیعت و پاسداشت فرهنگ. باشد که این میراث ارزشمند را آن گونه که شایسته آن است قدر بدانیم.
پریسا شاه وردی/ معمار و عضو هیئت علمی دانشگاه فنی و حرفه ای گیلان
منبع: توریسم آنلاین