اعتیاد بخشی از نظم طبیعی جامعه است - مجله پیامک مسعود

به گزارش شرق، مصاحبه کامل را در ادامه بخوانید.

مسئولان می گویند اعتیاد یکی از پنج آسیب اجتماعی مهم کشور است. آیا شما اعتیاد را یک آسیب اجتماعی می دانید؟

من این رویکرد را از بیخ و بن اشتباه می دانم و معتقدم وظیفه علوم انسانی این نیست که در باب اعتیاد، جرم، بی کاری، طلاق و انواع آسیب های اجتماعی حرف بزند، اما در کشور ما نگاهی آسیب شناسانه در علوم انسانی حاکم شده است. وظیفه علم، تشریح نظم است، زیرا بعد از تشریح نظم، تحول ممکن خواهد شد. دانشمندان علوم طبیعی هم ابتدا نظم طبیعت را تشریح نموده اند و بعد سعی نموده اند بگویند چطور می توان آن را متحول کرد. دانشمندان علوم طبیعی، سال ها در جنگل زندگی می کردند تا رفتار یک میمون یا پرنده را تحلیل نمایند.

آن ها شیوه زندگی حیوان را آنالیز می کردند تا نظم موجود در آن را استخراج نمایند. جامعه هم همین گونه است. وقتی ما کتاب های عظیمان جامعه شناسی مانند مارکس، دورکیم، وبر، زیمل، پارسونز یا هر جامعه شناس دیگری را آنالیز می کنیم، در هیچ کدام از این کتاب ها آسیب شناسی نمی بینیم. این عظیمان عظیم ترین شارحان نظم نظام اجتماعی بوده اند؛ بنابراین وظیفه جامعه شناس این است که نظم جامعه را تشریح کند.

منظور شما این است که نباید به اعتیاد نگاه آسیب شناسانه داشت؟

یک عالم علوم انسانی وقتی گرفتار آسیب شناسی می شود، در واقع از وظیفه علمی اش عدول می نماید و به تکنسین نظام سیاسی تبدیل می شود. با نگاه آسیب شناسانه جامعه به یک اردوگاه و زندان تبدیل می شود. شرایط همانی می شود که اکنون گرفتارش هستیم.

جامعه شناس در این فضا و با رویکرد آسیب شناسانه حرف هم بزند، چیزی تغییر نخواهد کرد. وظیفه محقق جامعه شناس، آنالیز طلاق نیست بلکه تحقیق درباره نظم ازدواج است. وظیفه محقق جامعه شناس آنالیز بی کاری نیست بلکه کنکاش در نظم اشتغال است.

وظیفه محقق جامعه شناس آنالیز اعتیاد نیست، آنالیز نظم تفریح و نظم کار و نظم آزادی بیان است. اگر آن نظم ها درست و دقیق عمل نمایند، این مسائل به وجود نمی آید. اگر از این منظر به مسئله اعتیاد نگاه کنیم. اعتیاد بخشی از نظم طبیعی جامعه است و نه تنها بد نیست بلکه مثبت هم هست. پس به طور کلی می توان گفت پارادایم آسیب شناسانه در علوم اجتماعی غلط است. این پارادایم فقط علوم انسانی را نابود می نماید و کار دیگری انجام نمی دهد.

چطور می توان نظم یک پدیده اجتماعی را تشریح کرد؟

ما با کلیتی به اسم انسان و جامعه طرف هستیم، اما وقتی علوم مختلف می خواهند به این حوزه ورود نمایند، هر کدام از دیدگاه خودشان این کلیت را آنالیز و تکه تکه می نمایند. جامعه شناس، زیست شناس، روان شناس هر کدام از دیدگاه خودشان حرف می زنند. اینجاست که علم در حد ایدئولوژی کاهش پیدا می نماید. جامعه شناس می شود سوسیولوژیست، روانکاو می شود روانکاو گرا، روان شناس می شود روان شناس گرا، مدیر می شود مدیرگرا و پدیده می شکند و از کلیت می افتد.

هر کدام از محققان این علوم هم در ایدئولوژی های خود گرفتار هستند. تأکید و اصرار بی خود هم می نمایند که حرف آن ها درست است؛ بنابراین اگر می خواهید نظم را بشناسید باید حتما در مرز ها حرکت کنید و دیدگاه بین رشته ای داشته باشید. باید به علوم متعدد مسلط باشید تا بتوانید پدیده را در کلیتش فهم کنید.

اگر بخواهید نگاه جامعه شناسانه به اعتیاد داشته باشید، چطور آن را تشریح می کنید؟

به نظر من جامعه شناسی اعتیاد سه حوزه یا ساحت دارد که باید آن ها را از هم تفکیک کرد. این سه ساحت عبارت است از تأثیر جامعه بر اعتیاد، منطق درونی خود اعتیاد و تأثیر اعتیاد بر جامعه. وقتی ما از جامعه شناسی اعتیاد حرف می زنیم، باید این سه ساحت را از هم جدا کنیم. حوزه اول، تأثیر جامعه بر اعتیاد است که در اینجا به طور خاص منظور مصرف مواد مخدر است. جامعه شناسان کلاسیک فکر می کردند که جامعه شناسی می تواند هر پدیده ای را به طور صددرصد تبیین کند و رابطه اش با پدیده خطی است.

اما جامعه شناسی متأخر به این نتیجه رسیده است که این تأثیر بخشی و تا حدودی است. جامعه شناسی علمی است که می تواند بگوید که جامعه چطور بر پدیده ها تأثیرگذار است، اما نمی تواند همه چیز را شرح دهد. از یک جایی به بعد جامعه شناس باید از خودش بپرسد که چرا جامعه نمی تواند همه چیز را شرح بدهد؟

برای پاسخ به این پرسش باید به دنبال عوامل دیگر بشود که در واقع حوزه دوم یعنی منطق درونی اعتیاد به میان می آید. منطق درونی اعتیاد نظم و اسلوب خاصی دارد. در این مرحله باید آن را استخراج کرد. حوزه سوم، تأثیر اعتیاد بر جامعه است. یعنی اینکه وقتی پدیده ای مانند اعتیاد در جامعه شکل گرفت، آن پدیده چطور خودش را بازتعریف می نماید.

جامعه چطور می تواند بر اعتیاد تأثیر بگذارد؟

برای پاسخ به این پرسش با دو ساحت کاملا جداگانه می توان به اعتیاد نگاه کرد. اگر اعتیاد را یک عینیت محض، واقعیت، شیء یا نومن (noumenon) در نظر بگیریم، طوری آن را تحلیل می کنیم که من با رویکرد دورکیم و مارکس شرح می دهم؛ اما اگر اعتیاد را به عنوان فنومن (phenomenon) در نظر بگیریم داستان کاملا متفاوت می شود؛ زیرا دیگر پدیده در عینیت محض نیست. این پدیده در زبان، ذهن، بیناذهنیت و گفتمانی که در جامعه هست، شکل می گیرد. در چنین حالتی پدیده یک چیز سیال است که مدام در ذهن و زبان جامعه خلق می شود؛ به طوری که آدم ها و گروه های متفاوتی مدام در باب پدیده حرف می زنند.

در صورتی که اعتیاد به عنوان یک عینیت یا نومن در نظر گرفته شود، جامعه چگونه بر اعتیاد تأثیر می گذارد؟

مفروض اولیه علم جامعه شناسی این است که جامعه به نظم گرایش دارد. حتی افرادی که در جامعه زندگی می نمایند گرایش به نظم دارند. استثنا خلاف قاعده است. ما در جامعه با قواعد زندگی می کنیم. پس جامعه می خواهد از افراد، انسان مبتنی بر قواعد بسازد. برای این کار ابتدا باید توان استثنا بودن را از آن ها بگیرد.

باید افراد را نابود کند. دورکیم می گفت که انسان باید یک بار بمیرد تا یک بار دیگر خلق شود. چه چیزی باید بمیرد؟ توان استثنا بودن، وجوه پرخاشگرانه، سرپیچی نماینده و خلاق انسان باید بمیرد. پس جامعه گرایش دارد بُعد حیوانی افراد را نابود کند، به خاطر همین آن ها را به سطح قواعد و قوانین و مقرراتش می برد. پس جامعه باید شهروندانش را بکشد تا یک چیز دیگری در آن ها به وجود بیاورد. از نگاه دورکیم، مارکس و وبر اگر این اتفاق بیفتد، جامعه باید بتواند هم در سطح قواعد و هم در سطح زبان، افراد را کنترل و مدیریت پذیر کند. اگر این اتفاق بیفتد، به زبان فرویدی و روان کاوانه، افراد دچار تروما می شوند.

آن ها دچار رنج می شوند و دائما فکر می نمایند که بدن شان، زندگی شان، اسلوب راه رفتن شان، اسلوب خندیدن شان، درس خواندن شان، حتی لباس پوشیدن شان تحت کنترل جامعه است. در این شرایط اعتیاد به چه معنا است؟ اعتیاد یعنی خروج از این نظم. اگر کسی از این نظم خارج شود، معتاد است. به همین دلیل هم از نگاه معتاد اصلا اعتیاد چیز بدی نیست. شما به او معتاد می گویید؛ اما او دارد در دنیا خودش زندگی می نماید. فقط خلاف قواعد جامعه حرکت می نماید.

چیز عجیبی هم نیست، او می گوید من نمی خواهم مطابق الگو های تو رفتار کنم. پس با این تعبیر اعتیاد مربوط به زمانی است که ما به درون جامعه پرتاب می شویم. ما اگر در حیات اجتماعی نبودیم، مفهومی به نام اعتیاد هم وجود نداشت. اعتیاد یک سازه مدرن است. فقط هم اعتیاد نیست. عشق هم گرفتار همین شرایط است.

عشق زیباترین پدیده انسانی است؛ اما جامعه گرایش به عشق ندارد و گرایش به ازدواج دارد. نظم جامعه احتیاجمند ازدواج است. جامعه به شهروندانش می گوید ازدواج کنید، بچه دار شوید، بچه های تان را عظیم کنید که بیایند نیروی کار من شوند. آن ها هم دوباره ازدواج نمایند و دوباره نیروی کار شوند و این چرخه همچنان ادامه پیدا کند. چون جامعه گرایش به نظم دارد، سازوکار هایی را تعبیه می نماید که بتواند آدم ها را در درون خودش گرفتار کند بر اساس این غیر معتادبودن یا اجتماعی بودن یعنی سالم بودن. با این تعبیر اعتیاد ربطی به مصرف مواد یا داروی خاصی ندارد.

این نسبتی است میان نظم اجتماع و خروج از نظم. هر چیزی که خارج از نظم است به نام اعتیاد شناخته می شود. این سیستم عمل جامعه است و ما همواره این قصه را خواهیم داشت. مثلا اگر بچه ای زیاد پیتزا بخورد هم با او برخورد می شود؛ چون او را خلاف قاعده می دانند و می گویند بچه جان تو مریضی. یا اگر بچه ای زیاد ورزش کند و درس نخواند هم محکوم می شود و به او می گویند که ارزش هایت غلط است.

باید مانع از این شد که افراد از نظم موجود خارج شوند؟

اتفاقا اگر این خروج از نظم ها در جامعه باشد، جامعه شاد است. جامعه همواره خلاف قاعده خودش را دارد. اگر جامعه را یک مطلق فرض کنید، یک سوراخی در این جامعه هست و نمی گذارد که ابعاد زندگی اجتماعی احساس قدرت مطلق نمایند. اعتیاد مثل مقاومت در برابر دولت ها و نظم است. اعتیاد پدیده ای است که باعث می شود نظم اجتماعی مدام خودش را جابه جا کند. تسلط و تعصب خاص پیدا نکند. از این رو است که می گویم به لحاظ تئوریک می توان به اعتیاد نگاه مثبت داشت. منظور من هم از اعتیاد فقط مصرف مواد مخدر نیست.

عشق هم خوب است که در جامعه گسترش پیدا کند. عشق خلاف ازدواج است و جامعه دوست ندارد. البته در جامعه امروز ما به سمت و سویی رفته ایم که عشق با خانواده همراه شده است؛ یعنی امروز خانواده هایی داریم که بر اساس عشق رمانتیک شکل می گیرند. دیگر عشق رمانتیک استثنا نیست. عشق رمانتیک قاعده خانواده است؛ بنابراین می توانیم الگو هایی از اعتیاد بسازیم که این الگو ها با ساز و کار عمل جامعه همراه باشد؛ یعنی خلاف سازوکار های عمل جامعه هم نباشد.

منظورتان این است که می توان اعتیاد را با وضع الگو هایی خاص قانونمند کرد؟

اعتیاد را نمی توان قانونمند کرد. شما هر قانونی بگذارید، اعتیاد یعنی خلاف قانون حرکت کردن. اعتیاد اصلا با قانون کنترل شدنی نیست. سازه اعتیاد نتیجه خلق سازه قانون است. این دو با هم دیالکتیک دارند. شما وقتی قانون را می سازید دربرابرش معتاد خلق می شود. این غلط است که به دنبال این باشید که قانونی بسازید که اعتیاد را کنترل کند. هر چه بیشتر قانون بگذارید، جامعه را تروماتیک تر و بسته تر می کنید. طرف اعتیاد، قانون نیست؛ طرف اعتیاد، الگو های دیگر سرپیچی از قانون هستند.

چطور می توان اعتیاد را در جامعه کنترل کرد؟

اگر می خواهید اعتیاد در جامعه گسترش پیدا نکند باید اجازه بدهید دیگر الگو های سرپیچی از قانون در جامعه گسترش پیدا کند تا آن ها جایگزین اعتیاد به مواد مخدر شوند. اگر شما الگو های سرپیچی را محدود کردید، گفتید کسی حرف نزند، کسی اعتراض نکند، کسی دوچرخه سواری نکند، مدام قانون هایی برای محدود کردن افراد صادر کردید و همه راه ها را بستید، فقط یک راه می ماند؛ من و نشئگی.

این دیگر طبیعی است من نمی خواهم تو را بپذیرم. این خیلی ساده است، میل جامعه است که قانون را نپذیرد. این تحلیل از منظر پذیرش نظم است که رویکرد دورکیمی است، اما اگر بخواهیم مارکسی نگاه کنیم، مارکس هم همین تحلیل ابتدایی را قبول دارد که جامعه وجود دارد و برای حفظ نظم، به پدیده های که خلافش هستند، انگ می زند که یکی از آن ها هم اعتیاد است. اما در رویکرد انتقادی مارکسیستی به این مسئله پرداخته می شود که اگر در جامعه ای اعتیاد گسترش پیدا کرد، چه کسانی بیشتر آسیب می بینند؟ طبقات پایین، فقرا، کارگران، زنان، بچه ها و نوجوانان، سیاهان و اقلیت های قومی.

در صورتی که اعتیاد به عنوان یک فنومن یعنی پدیده در زبان، ذهن و بیناذهنیت در نظر گرفته شود، جامعه چگونه بر اعتیاد تأثیر می گذارد؟

اگر بخواهیم اعتیاد را در گفتمان جامعه نگاه کنیم باید بگوییم که اعتیاد یک سازه اجتماعی است و در زبان خلق شده است. در این شیوه تحلیل باید یادمان باشد که هر نوع اعتیادی یک سازه کاملا زبانی است که جامعه آن را خلق می نماید و به همین دلیل هم این سازه در دوره های زمانی مختلف به شکل های متفاوتی خلق شده و لزوما یکدست نیست. منظور این است که تاریخش تکاملی نیست، بلکه گسسته بوده و خطی پیش نرفته و در اپیزود ها و اشکال متفاوت خلق شده است.

ممکن است زمانی وجود شیره کش خانه مثبت بوده باشد، اما بعد از انقلاب اسلامی اعتیاد مفهوم منفی پیدا نموده باشد. ممکن است در دوره ای بگویند معتاد آدم بدی نیست، بیمار است. یک زمانی هم شاید بگویند که اعتیاد اصلا چیز بدی نیست. همان طوری که می بینید، سازه های زبانی که خلق شده اند، متفاوت است.

از این منظر اگر بخواهیم در جامعه تحقیق کنیم، باید اصولا از بحث قانون و قدرت بیرون برویم و بگوییم که پدیده اعتیاد پدیده جمعیت است؛ یعنی ما جمعیتی در جامعه داریم که به هر دلیلی یک چیز هایی مصرف می نماید و به آن وابسته است. به زبان فوکو، ابتدا باید به کسانی که در این جمعیت مواد مصرف می نمایند، یعنی پدیده اعتیاد را خلق می نمایند یا به عبارتی آکتور این پدیده هستند، اجازه بدهیم خودشان درباره خودشان حرف بزنند. گفتمان باید خلق شود.

اگر به جمعیت ها اجازه حرف زدن ندهند، چه اتفاقی می افتد؟

با سیاست های دستوری و از بالا به پایین هیچ مسئله ای حل نمی شود. در حال حاضر اشکال این است که همه سازه های زبانی ما از طرف دولت خلق می شود، این غلط است. باید بگذاریم سازه زبانی را جامعه بسازد؛ یعنی جمعیتی که گرفتار موضوعی است، آرام آرام در باره خودش حرف بزند؛ سوژه ها و ابژه های خودش را در زبان بسازد. باید به هر قشر و گروهی که در جامعه هست، اجازه بدهیم گفتمان بسازند. از خودشان سوژه و ابژه بسازند. این فراوری نباید مقطعی و لحظه ای باشد.

وقتی سوژه ها و ابژه ها فراوری شدند، باید تکرار شوند تا به قدرت تبدیل شوند. قدرت از نگاه فوکو یک تکنولوژی اجتماعی است و آن را مترادف با تکرار می داند. قدرت دولت نیست، بلکه تکرار یک پدیده است؛ یعنی باید اجازه دهید قشر های مختلف جامعه در این مورد خاص معتادها، در باب خودشان حرف بزنند و حرف هایشان را تکرار نمایند تا گفتمان شان را بسازند و بگویند که آیین هایشان چیست و این آیین ها چطور عمل می نماید.

آن ها باید خودشان حرف بزنند. ما نباید آن ها را از منظر پزشک، روان پزشک، پدر و مادری که فرزند معتاد دارند و ... بشناسیم. باید اجازه بدهیم این جمعیت خودش، خودش را بسازد. وقتی خودش را ساخت و آیین خود را شرح داد، بعد می تواند نهاد بسازد. NA بعد نهادی است که از گفتار اعتیاد بیرون آمده است.

ستاد مبارزه با مواد مخدر، رویکرد از بالا و هنجاری به اعتیاد دارد و می خواهد سامانه اعتیاد را دستوری بسازد. باید اجازه بدهیم که این جمعیت خودشان نظم خودشان را بسازند و جامعه را به سوی نظم خود دعوت نمایند؛ نه اینکه ستاد مبارزه با مواد مخدر راه بیندازید و بگویید بروید درباره معتادان تحقیق کنید. معتاد خودش محقق است. به قول جامعه شناسان امروزی نباید با معتاد مثل شیء برخورد شود. محققی که به معتاد مانند شیء نگاه می نماید، محقق نیست. محقق باید معتاد را در جریان زندگی اش مشاهده کند و با او مصاحبه کند.

منظورتان این است که محقق باید به تجربه زیسته معتادان توجه کند؟

دقیقا. اگر پدیده اعتیاد در ادراک است، یعنی تجربه زیسته از اعتیاد وجود دارد و ساختار این تجربه های زیسته باید معین شود. تجربه زیسته اعتیاد آنچه پزشکان، روان پزشکان و محققان می گویند، نیست. تجربه زیسته اعتیاد یعنی اعتیاد در ادراک. بگذارید برایتان از تحقیقی پدیدار شناسی که در حوزه اعتیاد اجرا شده است، مثالی بزنم. در این تحقیق به این موضوع پرداخته شده است که معتاد مفهوم زمان را چگونه ادراک می نماید؟ نتایج این تحقیق نشان داده است که معتاد ها نه گذشته دارند، نه آینده.

معتاد ها حال هم ندارند، اصلا زمان ندارند. اصولا اعتیاد حاصل فرایند ادراکی است که در یک زمان فریز می شود. شما به معتاد می گویید دیوانه، احمق، تو زن و بچه داری، آن ها را بدبخت نکن، اما او نمی فهمد. چرا نمی فهمد؟ چرا گذشته اش را به خاطر نمی آورد؟ او اصلا گذشته ندارد. نمی فهمد زن و بچه دارد. به او می گویید دختر تو دارد عظیم می شود و 20 سال دیگر می خواهد ازدواج کند، اگر بیایند خواستگاری دخترت و متوجه شوند پدرش معتاد است، با او ازدواج نمی نمایند، اما او باز هم نمی فهمد! این تحقیق نشان داده است معتاد ها در لحظه ای که زندگی می نمایند، فریز هستند. یخ می زنند. اصلا ادراک زمانی ندارند. نه گذشته را می فهمند و نه آینده را و در این ادراک زمانی که باقی مانده اند، به قول خودشان فقط با مواد هستند.

معتادان می گویند که ما یا نشئه ایم یا خمار و به هر حال روی زمین نیستند. روی زمین نباشند هم که اصلا زمان را نمی فهمند. برای ترک اعتیاد این معتادان چه کار کردند؟ رفتند زمان را برایشان Open کردند. احتمالات زمان آینده را به زمان حال منتقل کردند؛ یعنی مثلا اگر قرار بود پنج سال بعد برای دخترش خواستگار بیاید، برای دخترش خواستگار آوردند و در آن موقعیت گرفتارش کردند. یا مثلا برای اینکه گذشته را برایشان زنده نمایند، آن ها را سر قبر پدرانشان بردند. این پدیده خیلی پیچیده است. این مثالی که برایتان زدم، فقط یک وجه ماجرا بود. مثال دیگر اینکه شما اگر به معتاد بگویید سرنگ عامل انتقال بیماری و ایدز است، او نمی فهمد.

سرنگ از نگاه معتاد رفیق است، رفیق. از نگاه معتاد سرنگ عامل حیات بخش و نجاتش است. اعتیاد موضوعی است که از زوایای مختلف می توان به آن نگریست و آن را تحلیل کرد. ضروری است پژوهشگران از جهات مختلف این پدیده را آنالیز نمایند. حتی می توان تحلیلی روانکاوانه از اعتیاد ارائه کرد.

تحلیل روانکاوانه شما از اعتیاد چیست؟

برای تحلیل روانکاوانه از دیدگاه های ژولیا کریستوا، بهره می برم. کریستوا سؤالی طرح نموده که می خواهم از آن برای تحلیل اعتیاد استفاده کنم. او می پرسد وقتی کودکی رشد می نماید و وارد دنیای پدر [زبان، خدا، قانون، دولت]یعنی دنیا سلطه و قدرت می شود، چه بر سر رابطه اش با مادر می آید؟ یکی از مسائل امروز ما در دنیا این است که ما پدر های بی نهایت داریم.

یکی از عوامل اصلی گرایش به اعتیاد این است که می خواهیم از دست پدر ها خلاص شویم. هر جا می رویم یک پدر وجود دارد. راننده تاکسی پدر است، رئیس اداره پدر است، نانوایی پدر است، همسر، پدر است و.... استادش، ژاک لکان بر این اعتقاد بود که مادر از بین می رود؛ یعنی وقتی کودک وارد دنیای اقتدار می شود، نظم روانش پدرانه می شود. پس اطاعت می نماید و جامعه پذیرانه زندگی می نماید.

اما کریستوا می گفت این گونه نیست. او بر این اعتقاد بود که گرچه مبنای روان ما و نظم جامعه ای که بر مبنای این روان خلق می شود پدرانه، یعنی مبتنی بر قانون و پذیرش نظم است، اما مادر هم همراه ما می آید. او مثالی می زند و می گوید فرض کنید که ما سوار شتری هستیم و به سمت معشوق می رویم. شتر جسم ماست و آن که سوار بر شتر است، روح و روان ما که به سمت معشوق که همین دنیا و پول و ثروت است، می رود. بچه شتر هم پشت سر شتر است. وقتی ما که سوار شتر هستیم خوابمان می برد، شتر به سمت عقب و بچه اش برمی شود.

منظور شما این است که ذهن و روان ما به گونه ای است که تمایل به سرپیچی دارد؟

بله. از نگاه کریستوا ما در نظم، قانون و قاعده زندگی می کنیم، اما مادر پشت سر ماست. همین که از قاعده خسته می شویم، به سمت مادر گرایش داریم. البته مادر لزوما مصرف مواد مخدر نیست. مادر می تواند خرافات، خاطره ها، اسطوره ها یا هر چیز دیگری باشد. مادر در مجموع یعنی سرپیچی از پدر.

روان ما به گونه ای است که نمی تواند نظم را بپذیرد و گرایش عجیبی به سمت سرپیچی از نظم دارد. اعتیاد یک الگوی بازگشت به مادر و دنیای عقب است؛ دنیایی که هنوز به زبان نیامده. اگر وارد دنیای اعتیاد شوید، متوجه می شوید در دنیای اعتیاد خیلی حرف نیست. معتاد ها وقتی کنار هم نشسته اند و مواد مصرف می نمایند، اصولا ساکت هستند و بعد از مصرف دوباره آغاز می نمایند به حرف زدن.

دقیقا بازگشت به دنیای رحم و سکوت است. رحم سکوت محض است؛ حیات وجود دارد، اما در سکوت. می گویند کودک یک نشئگی عجیب در رحم مادر دارد؛ حیات است بدون هیچ ماجرایی؛ چون هر چه احتیاج دارد بند ناف به او می دهد. اعتیاد در جامعه یعنی اینکه مادر به پدر حمله می نماید. کریستوا اسمش را سرپیچی گذاشت و گفت این حالت طبیعی ذهن انسان است.

یعنی همه انسان ها به سرپیچی کردن احتیاج دارند؟

دقیقا همین طور است. ذهن انسان قاعده پذیر است، اما عجیب احتیاج دارد که سرپیچی کند. پس همه ما معتادیم. حالا کسی ممکن است با غذا سرپیچی کند، کسی با گناه سر پیچی کند، کسی با رابطه عاشقانه سرپیچی کند، یکی ممکن است با از زیر کار در رفتن سرپیچی کند، یکی با عبور از چراغ قرمز سرپیچی کند.

پس همه ما داریم از قاعده و نظم موجود سرپیچی می کنیم. به همین دلیل هم هست که همه در ساحت روانمان می دانیم اعتیاد گونه ای سرپیچی از نظم اجتماعی است و در ته ته ذهنمان رویکرد تهاجمی به اعتیاد وجود ندارد و اعتیاد پدیده ای است که همه آن را می فهمیم.